Mwongozo wa Kilimo cha Njugu Mawe Tanzania

Njugu mawe, zinazojulikana pia kama karanga au peanuts, ni zao la msingi nchini Tanzania, likichangia pakubwa katika sekta ya kilimo na maisha ya wakulima wadogo. Mwaka 2020, Tanzania ilishika nafasi ya 12 duniani kwa uzalishaji wa njugu mawe, ikiwa imezalisha tani 690,000, ambazo ni 4% ya uzalishaji wa Afrika na 1.29% ya uzalishaji wa dunia (Frontiers). Hata hivyo, mavuno ya wastani ya kilo 690 kwa hekta ni ya chini ikilinganishwa na nchi zingine kama Nigeria, ambayo inazalisha hadi kilo 11,300 kwa hekta (ResearchGate). Mwongozo huu unalenga kutoa taarifa za kina kuhusu mbinu bora za kilimo cha njugu mawe ili kusaidia wakulima kuongeza tija na mapato yao.

Mahitaji ya Hali ya Hewa na Udongo

Hali ya Hewa

Njugu mawe hustawi katika hali ya hewa ya joto na mvua ya wastani:

• Joto: 20°C hadi 30°C, na joto bora la kuota ni 27-30°C (Wikifarmer).

• Mvua: Milimita 450 hadi 1500 kwa msimu, iliyosambaa vizuri (Mahadhan).

• Kipindi bila Baridi: Angalau siku 160 bila baridi (Agrocrops).

• Hali ya Joto: Inahitaji hali ya joto isiyo na baridi kali.

Udongo

Udongo unaofaa kwa kilimo cha njugu mawe ni:

• Aina: Udongo wa mchanga unaotiririsha maji vizuri au udongo wa mchanga wa udongo (PlantVillage).

• pH: 5.5 hadi 7.0, ikiwa bora ni 6.5-7.0 (Mahadhan).

• Rutuubisho: Udongo wenye mboji nyingi, unaohitaji kuongezewa mbolea za kikaboni kama samadi (Wikifarmer).

Aina za Njugu Mawe

Tanzania inalima aina mbalimbali za njugu mawe, zikiwemo za zamani na za hivi karibuni zilizoboreshwa (ResearchGate). Aina za kawaida ni:

• Dodoma Bold: Inakomaa siku 90-100, mavuno ya tani 0.6-1.0 kwa hekta, inafaa kwa maeneo ya chini hadi wastani, mbegu ndogo, rangi ya tan.

• Pendo: Inakomaa siku 90-100, mavuno ya tani 1.1-1.5 kwa hekta, ladha tamu, lakini inaweza kushambuliwa na magonjwa ya majani.

• Mnanje 2009: Inakomaa siku 110-120, mavuno ya tani 1.5-2.0 kwa hekta, mbegu kubwa, nyekundu, inafaa kwa maeneo ya wastani hadi juu.

• Naliendele 2009: Inakomaa siku 90-100, mavuno ya tani 1.5-2.0 kwa hekta, inastahimili ukame, rangi ya tan.

• Nachi 2015: Inakomaa siku 110-115, mavuno ya tani 1.0-1.5 kwa hekta, inastahimili ugonjwa wa rosette, inafaa kwa matumizi ya moja kwa moja.

Wakulima wanapaswa kuchagua aina zinazofaa mazingira yao ya kiikolojia na mahitaji ya soko, kama vile upinzani dhidi ya magonjwa na ladha (CGIAR).

Maandalizi ya Shamba

Maandalizi ya shamba ni muhimu kwa mafanikio ya kilimo cha njugu mawe:

• Kusafisha Shamba: Ondoa mabaki ya mazao, magugu, na mimea isiyohitajika ili kuzuia ushindani na magonjwa (Agropedia).

• Kulima: Lima udongo kwa kina cha sentimita 15-20 wakati unyevu uko sawa (Mahadhan).

• Kuharisha: Harisha baada ya kulima ili kupata udongo mwembamba unaofaa kwa mbegu (Agropedia).

• Kusawazisha au Kutengeneza Matuta: Kwa kupanda kwenye ardhi tambarare, sawazisha shamba. Katika maeneo yenye mvua nyingi, tengeneza matuta ili kuzuia maji kutuama (Wikifarmer).

• Kupima Udongo: Pima pH na viwango vya virutubisho, rekebisha kwa kutumia chokaa au salfa ikiwa ni lazima (Wikifarmer).

Mbinu za Kupanda

Mbinu bora za kupanda ni pamoja na:

• Wakati wa Kupanda: Panda mwanzoni mwa msimu wa mvua, kawaida Novemba hadi Januari, kulingana na eneo (ResearchGate).

• Uchaguzi wa Mbegu: Tumia mbegu bora, zilizothibitishwa, za aina zinazofaa eneo lako (Agrocrops).

• Matibabu ya Mbegu: Tibu mbegu na dawa za kuua kuvu kama Thiram au Bavistin ili kuzuia magonjwa (Agrocrops).

• Nafasi: Kwa aina za bunch, tumia nafasi ya cm 30-40 kati ya mistari na cm 10-15 kati ya mimea. Kwa aina za spreading, cm 45-60 kati ya mistari na cm 15-20 kati ya mimea (Mahadhan).

• Kina cha Kupanda: Panda mbegu kwa kina cha sentimita 5 (Mahadhan).

• Njia ya Kupanda: Panda kwa mkono au kwa kutumia mashine ya kupanda mbegu (Agrocrops).

Usimamizi wa Zao

Kumwagilia

Njugu mawe nchini Tanzania kwa kawaida hulimwa kwa kutegemea mvua. Hata hivyo, katika maeneo yenye mvua isiyotosha, kumwagilia kwa ziada kunahitajika, hasa wakati wa maua na ukuaji wa maganda (Agrifarming).

Kudhibiti Magugu

Magugu yanapaswa kuondolewa katika wiki 3-6 za kwanza baada ya kupanda ili kuzuia ushindani wa virutubisho na maji. Tumia upalizi wa mkono au dawa za kuua magugu kama Alachlor au Pendimethalin (Plantix). Epuka kuingilia udongo baada ya pegging ili kuzuia kuharibu maganda.

Kurutubisha

Njugu mawe zinahitaji mbolea za NPK na virutubisho vidogo:

• Mbolea ya Msingi: 20-25 kg N/ha, 40-50 kg P2O5/ha, 60-75 kg K2O/ha (Wikifarmer).

• Mbolea ya Juu: 10 kg N/ha wakati wa maua kwa msimu wa baada ya mvua (Wikifarmer).

• Virutubisho Vidogo: Boron (3-4 kg/ha), zinc (10-20 kg/ha kila baada ya miaka mitatu), na calcium (250 kg/ha kama gypsum) (Wikifarmer).

• Mbolea za Kikaboni: Tumia samadi au mboji tani 10-12 kwa hekta (Wikifarmer).

Udhibiti wa Wadudu na Magonjwa

Njugu mawe nchini Tanzania zinakabiliwa na changamoto za wadudu na magonjwa (ResearchGate):

• Magonjwa:

  • Rosette: Ugonjwa wa virusi unaosambazwa na aphids, unaosababisha ukuaji mdogo na kupunguza mavuno. Dhibiti kwa kutumia aina zinazostahimili na kudhibiti aphids (NAROGroundnut).

  • Leaf Spot (Mapema na Marehemu): Magonjwa ya fangasi yanayosababisha upotevu wa majani. Tumia dawa za kuua fangasi na aina zinazostahimili (NAROGroundnut).

  • Rust: Ugonjwa wa fangasi unaoathiri majani. Dhibiti kwa usafi wa shamba na dawa za kuua fangasi (NAROGroundnut).

  • Aflatoxin: Husababishwa))^ kwa fangasi wa Aspergillus, hasa katika maganda yaliyokaushwa vibaya. Zuia kwa kukausha vizuri na kuhifadhi vizuri (PlantVillage).

• Wadudu:

  • Aphids: Wanabeba virusi vya rosette. Dhibiti kwa dawa kama menazon au endosulfan (NAADS).

  • Groundnut Leaf Miner: Wanachimba majani, wakipunguza eneo la photosynthesis. Tumia aina zinazostahimili na dawa za wadudu ikiwa ni lazima (NAADS).

  • Thrips na Bollworms: Dhibiti kwa dawa za kuua wadudu zinazofaa (NAADS).

Tumia mbinu za usimamizi wa wadudu na magonjwa (IPM) kama vile mzunguko wa mazao, usafi wa shamba, na dawa za wadudu zinazofaa.

Uvunaji

Ishara za Ukomavu

Njugu mawe zinapaswa kuvunwa wakati:

• Majani yanageuka manjano na kuanza kuanguka (Agropedia).

• Maganda yana rangi ya kahawia au nyeusi, na ngozi ya ndani ya ganda inakuwa kahawia (Wikifarmer).

• Maganda ni magumu kugawanyika kwa vidole (Agropedia). Hii kawaida hufanyika siku 90-120 baada ya kupanda, kulingana na aina na hali ya ukuaji.

Mbinu za Uvunaji

• Kuvuta kwa Mkono: Inafaa kwa udongo wa mchanga unaotiririsha maji vizuri (LFSPZW).

• Kutumia Jembe: Tumia jembe kulegeza udongo na kuvuta mimea (LFSPZW).

• Uvunaji wa Mitambo: Kwa shamba kubwa, tumia vifaa vya kuvuna (LFSPZW).

Usimamizi baada ya Uvunaji

• Kausha mimea kwenye shamba kwa siku chache kabla ya kuvuna maganda (LFSPZW).

• Kausha maganda hadi unyevu wa 8-10% ili kuzuia ukungu na aflatoxin (ICAR-CCARI).

• Hifadhi maganda mahali pakavu, penye hewa ya kutosha (ICAR-CCARI).

Masoko na Uchumi

Njugu mawe ni zao muhimu la biashara nchini Tanzania (Selina Wamucii):

• Soko la Ndani: Zinauzwa zikiwa zimekaushwa au kuchomwa, hasa kando ya barabara na masoko ya ndani.

• Soko la Nje: Tanzania inaweza kuwa miongoni mwa wauzaji wa juu wa njugu mawe duniani, lakini inakabiliwa na changamoto za viwango vya aflatoxin (Shelling Machine).

• Ongeza Thamani: Tengeneza mafuta ya njugu, siagi ya njugu, au bidhaa zingine ili kuongeza faida (Shelling Machine).

• Bei: Bei zinatofautiana kulingana na ubora, aina, na mahitaji ya soko. Kwa mfano, mwaka 2018, bei ilikuwa TZS 3,500 kwa kilo (JamiiForums).

Changamoto na Suluhisho

Changamoto

• Magonjwa: 87.7% ya wakulima wanakabiliwa na magonjwa kama rosette na rust (ResearchGate).

• Ukame: 83.9% ya wakulima wanakabiliwa na ukame (ResearchGate).

• Ukosefu wa Mbegu Bora: 76.1% ya wakulima wanakosa mbegu bora (ResearchGate).

• Ufanisi wa Chini: Mbinu za zamani za kilimo na ukosefu wa mafunzo hupunguza tija (Frontiers).

• Soko: Viwango vya aflatoxin vinazuia soko la nje (Shelling Machine).

Suluhisho

• Mbegu Bora: Tumia aina zinazostahimili magonjwa kama Nachi na Naliendele (ResearchGate).

• Mbinu Bora za Kilimo: Fuata mbinu za kisasa za kupanda, kumwagilia, na kurutubisha (Wikifarmer).

• Mafunzo ya Wakulima: Toa mafunzo ya kilimo bora na usimamizi wa wadudu (Frontiers).

• Udhibiti wa Ubora: Kausha na hifadhi vizuri ili kuzuia aflatoxin (PlantVillage).

• Mifumo ya Umwagiliaji: Tumia umwagiliaji wa matone au mifereji katika maeneo yenye ukame (Agrifarming).

Maswali Yanayoulizwa Mara kwa Mara (FAQs)

1. Ni aina gani bora za njugu mawe nchini Tanzania?

   • Aina kama Pendo, Mnanje, Naliendele, na Nachi zinapendekezwa kwa mavuno yao ya juu na upinzani dhidi ya magonjwa (ResearchGate).

2. Ni wakati gani bora wa kupanda njugu mawe?

   • Panda mwanzoni mwa msimu wa mvua, Novemba hadi Januari, kulingana na eneo (ResearchGate).

3. Jinsi ya kudhibiti wadudu na magonjwa?

   • Tumia aina zinazostahimili, mzunguko wa mazao, usafi wa shamba, na dawa za wadudu zinazofaa (NAROGroundnut).

4. Mahitaji ya mbolea ni yapi?

   • Tumia mbolea za NPK (20-25 kg N, 40-50 kg P2O5, 60-75 kg K2O kwa hekta) na virutubisho vidogo kama boron na zinc kulingana na uchunguzi wa udongo (Wikifarmer).

5. Jinsi ya kujua wakati wa kuvuna?

   • Majani yanapogeuka manjano, maganda yanakuwa gumu, na ngozi