Presha ya kupanda (hypertension) ni moja ya magonjwa yanayosababisha vifo vingi nchini Tanzania. Kulingana na Wizara ya Afya Tanzania, takriban 30% ya watu wazima wanakumbana na shinikizo la damu, ambalo mara nyingi hakitambuliwa kwa wakati. Katika makala hii, tutajadili dalili, sababu, na tiba ya presha ya kupanda kwa kuzingatia miongozo ya kitaalamu kutoka kwa vyanzo vya kuhusika vya Tanzania.
Dalili za Presha ya Kupanda
Presha ya damu mara nyingi huitwa “mlinzi wa kimya” kwa sababu dalili zake huonekana wakati mgonjwa tayari ameathirika. Hata hivyo, baadhi ya dalili za kawaida ni:
- Kuumwa kichwa mara kwa mara (hasa asubuhi)
- Kizunguzungu au kuhisi mwenyewe kutoroka
- Kupumua kwa shida
- Vigonjwa vya macho (k.m. kuona mwanga mbilimbili)
- Moyo kupiga kwa kasi bila sababu
Kwa mujibu wa Taasisi ya Moyo Jakaya Kikwete (JKCI), watu wenye dalili hizi wanapaswa kupima presha mara kwa mara.
Sababu za Kuongezeka kwa Presha ya Damu
1. Sababu za Kimazingira
- Ulevi na uvutaji sigara
- Ulaji wa chumvi na mafuta mengi
- Ukosefu wa mazoezi ya mwili
2. Sababu za Kikliniki
- Urefu wa BMI (uzito kupita kiasi)
- Ugonjwa wa kisukari
- Historia ya familia yenye presha
Programu ya Kudhibiti Magonjwa yasiyoambukiza Tanzania (NCDCP) inasisitiza kuwa mabadiliko ya maisha yanaweza kupunguza hatari hadi 50%.
Namna ya Kutambua Presha ya Kupanda
Uchunguzi wa presha ya damu unafanywa kwa kifaa kinachoitwa sphygmomanometer. Kwa miongozo ya Wizara ya Afya:
- Presha ya kawaida: Chini ya 120/80 mmHg
- Presha ya kuanzia (prehypertension): 120-139/80-89 mmHg
- Presha ya juu: 140/90 mmHg na kuendelea
Tiba ya Presha ya Kupanda
A. Mabadiliko ya Maisha
- Punguza chumvi: Chukua chini ya 5g kwa siku (Miongozo ya JKCI).
- Zoezi la mara kwa mara: Angalau dakika 30 ya kutembea kila siku.
- Dhibiti uzito: BMI chini ya 25.
B. Dawa za Kliniki
Daktari anaweza kuagiza dawa kama:
- Diuretics (kupunguza maji mwilini)
- ACE inhibitors (kushinikiza mishipa ya damu)
- Beta-blockers (kupunguza kasi ya moyo)
Programu ya NCDCP inapendekeza kufuata maelekezo ya daktari ili kuepuka athari mbaya.
Kinga ya Presha ya Kupanda
- Pima presha kila baada ya miezi 6.
- Weka afya ya moyo kwa kula mboga, matunda, na samaki.
- Epuka mkazo wa kisaikolojia kwa kufanya yoga au kusali.
Maswali Yanayoulizwa Mara kwa Mara (FAQ)
1. Je, presha ya damu inaweza kutibika kabisa?
Ndiyo, kwa kufuata mabadiliko ya maisha na dawa, presha inaweza kudhibitiwa kikamilifu.
2. Ni vyakula gani vinavyopaswa kuepukwa?
Epuka vyakula vilivyojaa chumvi (kama chipsi), nyama nyekundu, na vinywaji vilivyo sukari nyingi.
3. Je, watoto wanaweza kupata presha ya juu?
Ndiyo, hasa wale wenye uzito wa ziada au historia ya familia.
4. Kuna matunda yoyote yanayosaidia kupunguza presha?
Ndiyo, matunda kama parachichi na ndizi yana potasiamu inayoshusha presha.
5. Ni mara ngapi nipaswa kupima presha?
Watu wenye umri wa miaka 30+ wanapaswa kupima kila baada ya miezi 6.
